El guambiano, namuy wam , nam trik o mogüez es una lengua indígena hablado por el pueblo misak (también llamados guambianos) en el departamento del Cauca en Colombia. El parentesco más estrecho de esta lengua se da con la lengua totoró, habladas en el municipio de tal nombre, y con la lengua coconuco.
Guambiano Nam Trik | ||
---|---|---|
Namuy Wam | ||
Hablado en |
Colombia![]() | |
Región | Cauca | |
Hablantes | ~15 mil (2000) | |
Familia |
Barbacoano | |
Escritura | alfabeto latino | |
Estatus oficial | ||
Oficial en |
los resguardos indígenas de los misaks en Colombia![]() | |
Códigos | ||
ISO 639-3 | gum | |
Tiene cinco fonemas vocálicos y 17 consonánticos, entre los cuales se destacan como peculiaridad, las consonantes retroflejas.
Anteriores | Centrales | Posteriores | |
---|---|---|---|
Altas | i | u | |
Medias | e | ø | |
Bajas | a |
El siguiente cuadro da los fonemas (signo AFI) y la ortografía común usada para dichos fonemas:[1][2]
labial | alveolar | retrofleja | palatal | velar | |
---|---|---|---|---|---|
oclusivas sordas | p p |
t t |
k k | ||
africadas | ʦ ts |
ʈʂ tr |
tʃ ch |
||
nasales | m m |
n n |
ɲ ñ |
||
fricativas | s s |
ʂ sr |
ʃ sh |
||
laterales | l l |
ʎ ll |
|||
vibrantes | ɾ r |
||||
aproximante | j y |
w w |
El grupo de consonantes sordas /p/, /t/, /ʈʂ/, /tʃ/ /k/ se realizan como sonoras [b], [d], [dz], [dζ] [ɖʐ], /g/, tras una nasal o una alveolar; y además las del grupo /p/, /ʈʂ/, /tʃ/, /k/, se realizan como fricativas sonoras [β], [ʒ] [ʐ], [ɣ], entre vocales. Al final de la /p/, /ʈʂ/, /k/ palabra como fricativas no silabantes sordas [ɸ], [ɹ̠̊], [ç], pero si se trata del final del enunciado se pueden realizar como silbantes sonoras [β], [ʐ], [ɣ] o como sordas [ɸ], [ʂ], [x]. Las retroflejas ʂ, ʈʂ son apicales. Antes de las vocales anteriores /i/, /e/, la consonante /k/ se palataliza [c]. Las consonantes segidas /np/ suenan [mb]. La vibrante /ɾ/ se realiza como simple [ɾ] en posición intervocálica y como múltiple sorda aspirada [r̥ʰ] al final de la palabra.
es una muestra del sincretismo producto de la colonización ,a partir de allí, los Misak se han planteado recuperar sus tradiciones a través de diferentes mecanismos que van conectados por su consigna de "recuperar la tierra, para recuperarlo todo"
Ñimpe Tiuspa waminchip pѳntrappe, ѳyah chintrikai: Namui Mѳskai srѳmpalasrѳ wapik, ñui munchipe tapikweintѳ tarѳmara, newan tap intik kѳntrun. Ñi aship karup pasraipe pirau latrѳpitchap amѳ, srѳmpalasrѳ latawei yu piraukucha, Ñi maik maramtiik kѳpen, treekwei marik kѳntrai. Kualѳmmѳrik nam mamik maik palapikwan mѳi tranѳp, namui kaik mariilan ulѳ paimѳ, pesannatruntrik chip, nam namun kaik marѳpelan ulѳ paimѳ, pesannawa kѳtrѳmisrѳp lataitѳwei. Chikѳpen namun kekѳtrѳsrkѳntraptiik pѳntrѳpene, truwane namun ampashmѳtruntrik. Masken tru kaikweinukkutrimpe tarѳmartra. Kakente, tru aship karup waipa, marampurap mariipa, purѳ nuik, purѳ tapiipape manakatik Ñuin kѳn chip.
El Nuevo Testamento en el idioma guambiano de Colombia (en guambiano) (Primera edición). Bogotá, Colombia: Asociación Editorial Buena Semilla. 2000. p. 16.