lingvo.wikisort.org - LenguaLas lenguas tucanas (o tukano) constituyen una familia de lenguas indígenas de América habladas en el noroeste de la Amazonia, en territorios de Brasil, Colombia, Perú y Ecuador.
Clasificación
Clasificación interna
Está dividida en tres ramas, así:[2]
- Rama occidental
- Grupo norte
- Lengua Korewahe (ko'reuajú, coreguaje) 2.210 hablantes (2001)[3]
- Lengua Makawahe † extinta
- Lengua Tama † extinta
- Lengua Siona (encabellado) 550 (2002)[4]
- Lengua Secoya (piohé, piojé, angutero, angotero) 690 (2007)[5]
- Lengua Tetete † extinta
- Grupo sur
- Lengua Maihuna (maijuna, orejón) 190 (1976)[6]
- Lengua Payawá (payaguá, payowahe, koto)
- Rama central
- Grupo norte
- Lengua Kubewa (pamiwa, cubeo, hähänaua) 2150 (1997);[7] 6.800 (2001)[8]
- Lengua Betoñe (betoye) † extinta
- Grupo sur
- Lengua Tanimuca 300 (1976)[9]
- Tanimuca (opaina)
- Retuará (yaúna, letuamá)
- Rama oriental
- Grupo sur
- Lengua Barasana (comea-jánena)- Taiwano (eduria) 1.890 (2001)[10]
- Lengua Karapaná (möxdoa) 650 (1990)[11]
- Lengua Kueretú (curetú) † extinta
- Lengua Makuna-erulia (buhágana) 1.110 (2001)[12]
- Lengua Miritítapuia † extinta
- Lengua Yupuá-Duriná (tayasu tapuyo) † extinta
- Grupo central
- Lengua Bará-Waimaja (pokangá)
- Waimaha 700 (1995-1998)[13]
- Pokangá 100 (1983)[14]
- Lengua Desana (wîrâ) 2.400 (1997);[7] 3.420 (2001)[15]
- Lengua Siriana (süra) 350 (1995-2001)[16]
- Lengua Tatuyo (pamöa) 400 (2007)[17]
- Lengua Tuyuka (maatamasa) 810 (1995)[18]
- Lengua Yurutí (patsoka, wajiara) - Pisamira (papiwa) 500 (2007)[19]
- Grupo norte
- Lengua Piratapuyo (wa'íkâdá) 1.070 (1986)[20]
- Lengua Tukano (dasea, arapaso, tucano) 4.630 (1986);[21] 4.100-4.600 (1997)[7]
- Lengua Wanana-pirá (kótitia, guanano) 1.070 (1997);[7] 850 (2001)[22]
La clasificación anterior es criticable ya que no parece haber evidencia suficiente para mantener la existencia de una rama central que agrupe al cubeo y al tanimuca-retuarã, una clasificación más conservadora en cuatro ramas, es la que se puede inferir de la clasificación basada en similitud léxica del proyecto ASJP:
Relaciones con otras lenguas
Para Greenberg (1987), la familia Tucano y las lenguas makú - puinave se agrupan en el macro-tukano,[23] y a la vez agrupa esta macrofamilia en el phylum Ecuatorial-Tucano, en el cual estarían también las lenguas arawak, guahibo y Piaroa-Sáliba. Wheeler (1992) encontró varias relaciones "sorprendentes" en las reconstrucciones de Proto-Tucano y proto-chibcha y algunas con Proto-Arawak.
Descripción lingüística
Fonología
El trabajo comparativo sobre las lenguas tukanas ha permitido conocer relativamente bien el sistema fonológico del proto-tukano. El inventario de consonantes es relativamente pequeño y contiene oposiciones de sonoridad:
|
labial |
alveolar |
velar |
obstruyente sorda |
*p |
*t |
*k |
obstruyente sonora |
*b |
*d |
*g |
aproximante |
|
*j |
*w |
En algunas lenguas las oclusivas sonoras tienen frecuentemente alófonos no-nasales [b, d, g] y nasales [m, n, ŋ].
Gramática
Desde el punto de vista de la tipología lingüística Las lenguas tucanas:
- Presentan un alineamiento morfosintáctico de tipo ergativo, o más exactamente, la mayoría de ellas presentan ergatividad escindida.
- Son de tipo casi exclusivamente sufijante a diferencia de otras lenguas amazónicas.
- Generalmente son lenguas tonales.
Comparación léxica
Los numerales en diferentes lenguas tucanas son:
GLOSA |
PROTO- TUC. Oc. |
PROTO- TUC. Or. |
Cubeo |
Tamiyuca |
PROTO- TUCANO |
'1' | *teʔe- | *dĩʔkã- | kuinákó | íʔró- | *tiʔ-(?) |
'2' | *kaʔya- | *pɨa- | pɨká-rã | íɸo- | *pɨka-(?) |
'3' | | *iʔtia- | yobekɨ-rã | baéka- | |
'4' | *gahe-seʔe- | *baʔpati- | yovaikɨwai | botá- | |
'5' | *teʔe hɨtɨ | *dĩʔkã ãbõkõto | kuinápɨ́rɨ́pe paiwɨ | íʔra ɸiʔta- | *1+'mano' |
'10' | | *pɨa ãbõkṍtõ | | íɸa-ɸiʔta- | *2+'mano' |
Referencias
Bibliografía
- Greenberg, Joseph H. (1987): Language in the Americas. Stanford University Press, CA.- ISBN 0-8047-1315-4
- Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (2005): Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International.
- Grimes, Barbara F. and Joseph E. Grimes (ed.) (2000): Ethnologue. Volume 1: languages of the world; volume 2: maps and indexes. Dallas: SIL International.
- Wheeler, Alva (1992): "Unos conceptos sobre lenguas indígenas suramericanas y su desarrollo diacrónco"; Estudios Comparativos Proto Tucano: 77-86; Janet D. Barnes et. al. Editorial Alberto Lleras, Santafé de Bogotá.- ISBN 958-21-0070-2
- J. Barnes (1999). «7. Tukano». En Alexandra Y. Aikhenvald & R. M. Dixon, ed. The Amazoninan Languages (en inglés) (1ª edición). Cambridge University Press. pp. 207-226. ISBN 0 521 57021 2.
Enlaces externos
Control de autoridades |
- Proyectos Wikimedia
Datos: Q788144
- Identificadores
- GND: 4258526-0
- Diccionarios y enciclopedias
- Britannica: url
|
---|
На других языках
- [es] Lenguas tucanas
[it] Lingue tucano
Le lingue tucano[1][2] (Tucanoan in lingua inglese) sono una famiglia di lingue native americane parlata nell'America meridionale.
[ru] Туканские языки
Туканские языки, или языки тукано — языковая семья индейских языков Южной Америки.
Текст в блоке "Читать" взят с сайта "Википедия" и доступен по лицензии Creative Commons Attribution-ShareAlike; в отдельных случаях могут действовать дополнительные условия.
Другой контент может иметь иную лицензию. Перед использованием материалов сайта WikiSort.org внимательно изучите правила лицензирования конкретных элементов наполнения сайта.
2019-2025
WikiSort.org - проект по пересортировке и дополнению контента Википедии